CẨM NANG
CỦA NGƯỜI PHẬT TỬ (TT)
Tác giả:
KHẢI THIÊN
Tức Thầy Thích Tâm Thiện Sinh
năm: 1970
Xuất
gia năm 1976
Thọ
giới Tỳ Kheo năm 1990
Tốt nghiệp Tiến sĩ ngành Tôn giáo học tại Mỹ năm 2008;
Tốt nghiệp Tiến sĩ ngành Tôn giáo học tại Mỹ năm 2008;
6/ Vậy Phật giáo là tôn giáo hay
triết học?
Câu hỏi rất bao
quát. Vì lẽ, trên thế giới có nhiều tôn giáo và nhiều quan niệm về Thượng Đế,
và mỗi tôn giáo đều có chủ trương và học thuyết khác nhau. Tuy nhiên, có thể
khái quát hóa các nhóm tôn giáo thế giới theo hai đặc tính căn bản đó là:
a/
Tôn giáo tin rằng có sự hiện hữu của một ( độc thần giáo) hoặc nhiều (đa thần
giáo) vị thần linh như Đấng Sáng Thế, Thượng Đế, hay Phạm Thiên v.v…Sáng tạo và
làm chủ đời sống của con người và vạn vật.
b/
Tôn giáo không tin rằng các vị thần linh sáng tạo, làm chủ và ngự trị cuộc sống
của con người và vạn vật. Trong giới hạn của phân định này, thì Phật giáo là
một tôn giáo không có mặt của Thượng Đế hữu ngã và độc tôn, nhưng có đầy đủ các
chức năng của một tôn giáo- theo cách hiểu của ngành tôn giáo học hiện đại,-
bao gồm: Các lĩnh vực khái niệm như ngôn ngữ, Kinh điển, biểu tượng; Các hình
thức như nghi lễ, hành trì, tu tập; và các mối liên hệ chặt chẽ với xã hội. Mặt
dù vậy, không ít người, xưa và nay, vẫn xem Phật giáo như một “ triết lý sống”,
hay một “ triết lý của sự giác ngộ”; và
tất nhiên điều đó là hoàn toàn hợp lý cho mỗi cá nhân.
7/ Triết lý căn bản của Phật
giáo là gì?
Triết
lý căn bản của Phật giáo được Đức Phật giảng dạy trong pháp thoại đầu tiên của
Ngài tại vườn Nai (Lộc Uyển) đó là bài pháp về Bốn Chân Lý ( Tứ Thánh Đế): Khổ
đau, nguyên nhân của khổ đau, sự chấm dứt của khổ đau, và con đường đưa đến sự
chấm dứt khổ đau. Pháp thoại tiếp theo bài giảng đầu tiên này, Đức Phật dạy
về Vô Ngã, tức là không có một ngã
tính thường hằng bất biến trong sự hiện hữu của hợp thể năm uẩn ( sắc, thọ,
tưởng, hành và thức): Hay nói khác đi, cả thế giới của tâm lý và vật lý đều
không có ngã tính thường tại, vĩnh hằng. Tuy nhiên chúng ta cũng nên nhớ rằng
trên con đường đi đến giác ngộ, Đức Phật đã thiền quán sâu xa về chân lý Duyên Khởi; và chính trong dòng thiền
quán này, Ngài đã giác ngộ toàn triệt và trở thành một vị Phật sau khi chặt đứt
vòng nhân duyên khổ đau. Do đó, có thể nói triết lý căn bản của Phật giáo được
gói trọn trong các giáo lý: Bốn Chân Lý,
Duyên Khởi, và Vô Ngã.
8/ Nếu Phật giáo không phải là
một tôn giáo thần quyền, vậy có thể xem Phật giáo là một tôn giáo khoa học hay
một triết lý khoa học?
Gọi như thế nào là
tùy sở thích. Nhưng nên nhớ rằng, Phật giáo từ khởi thủy không có mục đích lý
giải hay chứng minh các vấn đề thuộc khoa học như các ngành khoa học hiện đại.
Phật giáo không đặt vấn đề nghiên cứu khoa học lên hàng đầu, cũng không xu thế
theo các lý giải của khoa học, dù rằng những điều do Đức Phật giảng dạy bao giờ
cũng rất khoa học. Và sự thật là, khi khoa học càng phát triển, thì những tiến
bộ của khoa học đã giúp ích rất nhiều trong việc giải minh các chủ đề tinh tế
trong giáo lý của đạo Phật, nhất là trong các lĩnh vực thuộc tâm – vật lý học.
có lẽ, đây là lý do mà ngày nay Phật giáo được phát triển nhanh chóng trong các
nước tiên tiến, đặc biệt là các trường đại học tại châu Âu và Bắc Mỹ. Vấn đề
cốt tủy của Phật giáo, như được trình bày trong Bốn Chân Lý, là nhận diện nguyên nhân của khổ đau để chuyển hóa khổ đau
thành an lạc, giải thoát. Trên thực tế, Phật giáo thường được gọi là tôn
giáo của trí tuệ, như phương châm “ Duy
Tuệ Thị Nghiệp” ( Lấy trí tuệ làm sự nghiệp ). Mặc dù vậy, Phật giáo chủ
trương trí tuệ và tâm đại bi phải luôn
đi đôi với nhau. Do đó, nói cho đầy đủ, sự nghiệp của một vị Phật hay một vị Bồ
Tát bao giờ cũng là trí tuệ và tâm đại bi.
9/ Nếu ngay từ đầu đạo Phật đã
thiết lập một con đường cho sự giác ngộ và giải thoát, vậy tại sao lại có khái
niệm Tiểu thừa và Đại thừa?
Có ba giai đoạn
trong lịch sử Phật giáo: Nguyên Thủy,
Tiểu thừa và Đại thừa. Nguyên thủy được tính khi Đức Phật còn tại thế đến
sau khi Ngài diệt độ khoảng 100 năm. Và tiếp theo đó là sự phát triển các hệ
thống tư tưởng của Tiểu thừa và Đại thừa. Nói chung khái niệm Tiểu thừa ( Chiếc
xe nhỏ) và Đại thừa ( chiếc xe lớn) được hình thành trong qua trình phát triển
lịch sử tư tưởng và triết học Phật giáo. Sự phát triển của hai truyền thống
chính này được mở rộng thành 18 bộ phái theo lịch sử Phật giáo, tuy nhiên cả
hai truyền thống này đều dựa trên các giáo lý căn bản như Bốn Chân Lý, Duyên
Khởi và Vô Ngã. Mặt dù vậy, cả hai truyền thống này đều có những quan niệm và
giải thích khác nhau về phương diện tu tập bản thân và các mối liên hệ xã hội. Lịch
sử cho chúng ta biết rằng, khi xã hội ngày càng phát triển, thì ngôn ngữ, tư
tưởng và cuộc sống thực tế cũng phát triển; Đấy là lý do căn bản của sự phát
sinh những kiến giải và quan niệm khác nhau của người đệ tử Phật. Nhất là, khi
Đức Phật đã diệt độ hàng trăm năm và những lời dạy chân chất của Ngài, theo
thời gian, đã bị bao phủ lên một lớp áo luận lý theo cách tân của xã hội. Ngày
nay, người học Phật thường dùng khái niệm Phật giáo Nguyên thủy và Phật giáo
Phát triển để nói đến những khác biệc trong các hình thức Phật giáo.
10/ Phật giáo Nguyên thủy và
Phật giáo Phát triển khác nhau như thế nào?
Có thể tóm tắt một số khác biệt căn bản như sau:
a/ Về ngôn ngữ, Phật giáo Nguyên thủy dùng kinh tạng Pali
(Nam Phạn) gồm các kinh Nikaya làm nền tảng tu tập; Trong khi đó, Phật giáo
Phát triển sử dụng các khinh Đại thừa thuộc ngữ hệ Sanskrit ( Bắc Phạn), Hán
ngữ, và Tây Tạng ngữ ( Luận tạng) làm nền tảng.
b/ Về tư tưởng, Phật giáo Nguyên thủy lấy giáo lý Duyên
Khởi làm trọng tâm; trong khi Phật giáo Phát triển hình thành thêm hệ tư tưởng
Trung quán và Duy thức trên nền tảng của Duyên Khởi; và sau cùng là sự ra đời
của Kim Cang thừa, và còn gọi là Mật Tông, Mặt dù vậy, tất cả hệ tư tưởng trên
không hề mâu thuẫn nhau.
c/ Về Pháp môn tu tập, Phật giáo Nguyên thủy chuyên chú
hành trì thiền định với các đề mục căn bản là Bốn Niệm Xứ ( Thân, Thọ, Tâm,
Pháp); trong khi Phật giáo Phát triển mở rộng các hình thức tu tập theo nhiều
tông phái bao gồm Thiền, Tịnh độ và Mật thừa. Mỗi tông phái lại có nhiều pháp
môn ứng dụng khác nhau.
Phật giáo Nguyên thủy
|
Phật giáo Phát triển
|
Kinh
tạng Pali / Nikaya
|
Kinh
tạng Đại thừa
Gồm
Sanskrit, Hàn ngữ, và Tây tạng ngữ
|
Duyên
Khởi
|
Trung
Quán – Duy Thức – Kim Cang thừa
|
Thiền
Nguyên thủy
|
Thiền
( nhiều tông phái )
Tịnh
độ - Mật thừa
|
11/ Ngoài Phật giáo Nguyên thủy
và Phát triển, sao còn gọi là Nam
12/ Về hình thức sinh hoạt, Nam
Về hình thức, Nam
tông vẫn duy trì hình thức sinh hoạt căn bản theo đúng truyền thống ngay từ
thời Đức Phật. Chư Tăng Nam tông vận y phục màu vàng, ăn ngày một bữa, tụng
kinh bằng ngôn ngữ Pali v.v. Tuy nhiên, điểm đặc sắc của các nước Phật giáo Nam
tông là Tăng sĩ vận y phục giống nhau và tụng kinh giống nhau ( kinh tạng Pali
) nên chư tăng ở các nước khác nhau vẫn có thể tụng kinh chung một cách hòa
quyện.
Ngược lại Bắc tông không duy trì hình thức sinh hoạt
nguyên thủy. Các nước Phật giáo Bắc tông tự điều chỉnh cách thức sinh hoạt căn
bản trong đời sống tu tập hằng ngày và dựa vào phong tục, tập quán, và văn hóa
truyền thống, và nhu cầu xã hội của mỗi nước. Do đó, cách thức sinh hoạt của
Tăng Ni theo Bắc tông không đồng nhất với nhau, tùy mỗi nước, mỗi ngôn ngữ, và
mỗi truyền thống văn hóa bản địa. Tăng Ni theo Bắc tông, chẳng hạn, vận y phục
có nhiều màu sắc và nhiều kiểu khác nhau, kinh điển thọ trì hằng ngày được
chuyển dịch sang ngôn ngữ địa phương, ăn uống tùy theo sức khỏe, có thể ăn
nhiều bữa trong ngày. Nói chung, Bắc tông vốn là mô thức Phật giáo Phát triển,
do vậy vấn đề thích ứng với xã hội trở thành yếu tố hàng đầu trong việc truyền
bá Phật giáo.
( còn nữa)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét